Trương Vĩnh Ký

Từ điển Tiếng Việt (Vietnamese Dictionary)

(Đinh Dậu 1837 - Mậu Tuất 1898)

Học giả, tự là Sĩ Tải, trước tên là Chánh Ký, sau đổi là Vĩnh Ký. Ông vốn theo đạo Thiên Chúa, có tên thánh là Jean Baptiste, hay Pétrus Ký. Quê ở thôn Cái Mơn, xã Vĩnh Thanh, huyện Tân Minh, tỉnh Vĩnh Long (nay thuộc tỉnh Bến Tre)

Ông hiếu học có tiếng, ngay từ bé đã thông chữ Hán, Quốc ngữ, được một linh mục đưa đến Cái Nhum học tiếng La tinh. ít lâu qua học trường đạo Pinhalu ở Campuchia. Khoảng năm 1851 – 1858 được cấp học bổng học ở trường đạo Pénang ở Inđônêxia. Ông thông thạo 15 thứ sinh ngữ, từ ngữ phương Tây và 11 thứ ngôn ngữ phương Đông. Ông cũng là Hội viên Hội nhân chủng và khoa học miền Tây nước Pháp, Hội chuyên học, nói tiếng phương Đông, Hội chuyên khảo văn hóa á châu ... Vì thế, đương thời liệt ông vào hàng 18 nhà bác học trên thế giới

Năm 1863, ông cùng Tôn Thọ Tường làm thông dịch viên cho phái đoàn Phan Thanh Giảng sang Pháp điều đình chuộc ba tỉnh miền Đông. Sau khi về nước, ông làm chủ bút tờ Gia Định báo (1868). Năm 1886 ông cộng tác với Paul Bert và có lúc dạy tiếng Pháp cho vua Đồng Khánh. ít lâu, ông chán nản rút lui khỏi chính trường (vì cả Pháp lẫn Việt đều nghi kỵ ông) sống cuộc đời đạm bạc chuyên tâm nghiên cứu các môn khoa học nhân văn và ngôn ngữ học. Ông trước tác nhiều thể loại và có một công trình nghiên cứu đồ sộ về học thuật. Năm 1898, ông mất, thọ 61 tuổi, còn để lại đời hơn 100 bộ sách giá trị (vừa bản thảo, vừa sách)

Những tác phẩm chính: "Chuyến đi Bắc Kỳ năm ất Hợi 1875, Chuyên đời xưa, Sử ký An Nam, Sử ký Trung Quốc, Giáo trình địa lý Nam Kỳ, Pháp-Việt tự điển, Việt-Pháp tự điển... Đặc biệt, ông biên soạn bộ Tự điển danh nhân An Nam và các tự điển khác, đồng thời phiên âm rất nhiều sách Nôm giá trị. Bộ Thông loại khóa trình (Miscellannées) do ông chủ biên về văn học cổ Việt Nam Tâm sự, nhân phẩm ông được gởi trọn qua bài Tuyệt bút lúc sắp chết, được nhiều người, nhiều giới cảm phục con người "Thường bả nhất tâm hành chánh đạo": Quanh quanh quẩn quẩn lối đường quai, Xô đẩy người vô giữa cuộc đời. Học thức gởi tên con mọt sách, Công danh rốt cuộc cái quan tài. Dạo hòn lũ kiến men chân bước, Bò xối con sùng chắt lưỡi hoài. Cuốn sổ bình sinh công với tội, Tìm nơi thẩm phán để thừa khai